1921-1923 arası Türkiye tarihi açısından hala karanlık bir dönem. Özellikle Ahmed Anzavur hakkında arşivlerden çıkarılmış sayılı belge var. Bunlar arasında Ethem ve  Anzavur birliklerinin karşılaşmaları, Anzavur Ahmed’in resmi erkânla yazışmaları, Çerkesler ile Türkler arasında yaşanan gerginliklere ve savaşlara yer veren Osmanlı belgeleri oldukça dikkat çekici. Özcan Mert’in “Anzavur’un İlk Ayaklanması” adlı makalesinin sonunda sıraladığı belgelerden bir kaçını  taşıdık “Anzavur Ahmed Dosyası”na. Merak uyandıracağını düşündüğümüz bu belgelerin yayınında mümkün mertebe orijinaline sadık kalarak kısmi sadeleştirmeler de yaptık.

Sıra nu. 46

BOA., BEO., nu.345.ı66, lef: 18

Bab-ı ‘ali

Dahîliye Nezâreti

Kalem-i Mahsûs

8536

238

Mahrem.

Huzûr-ı sâmî-i cenâb-ı Sadaret – penahiye

Ma’rûz- çâker-i kemîneleridir.

27 Teşrîn-i sânî 13 35 tarihli ve 8513/277 numaralı tezkirey-i çakeriye zeyldir.

Anzavur’un Gönen ve Manyas cihetlerinden topladığı kuvvetlerle Biga Kazasındaki Çerkesleri birlikte Biga’ya hücum ederek Kara Hasan çetesini vurmak emelinde olduğunun Altımışbirinci Kolordu Kumandanlığı’nın orduya vâki olan iş’ârıyla te’eyyüd eylediği ve mezkûr ordu kumandanlığının telebi üzerine mahalli ahz-ı ‘asker şu’besi vasıtasıyla Kuvva-yı Milliye’den iki yüz neferin bi’t-teslih kazâ hududuna gönderildiği ve Anzavur’un ilka’atiyle Çerkeslerle Türkler arasında beliren husumet izâle  edildikten başka Çerkeslerle kazâyı muhafaza ve lede’l-hâce mukavemet hususunda ittihad husûle geldiği ve Biga’da ayrıca kuvvet bulundurulmakta olduğu sebk eden istizâhâ cevaben Biga Kaymakanlığından işâr ve mahalli jandarmasının livâdan takviyesi luzumu ‘ilaveten yazı ile bildirildiği Kal’a-i Sultaniye Mutasarrıflığı’ndan  bu kere bildirilmiş ve askerlik şubesi vesayetiyle Kuvva-yı Milliye’den iki yüz neferin silahlanarak ve sevk hakkında ordu komutanının talebi dikkate alınarak Harbiye Nezaret-i celîlesine iş’ar keyfiyet edilmiş olmakla ol bâbda emr ü ferman hazret-i veliyyü’l- emrindir.

Fî 7 üçüncü ay sene 1338                                                                                                              Dahiliye Nazırı

Fi 30 Kasım ayı sene 1335                                                                                                                       Bende

Mehmet Şerif

……………………………………………………………………..

Sıra nu. 52

BOA., BEO., nu.345.ı66, lef: 21/2

Bab-ı ‘ali

Dahîliye Nezâreti

Kalem-i Mahsûs

–          Ahmet Anzavur Bey’den alınan telgrafname –

İslam ve Din kardeşlerimiz arasında on bir seneden beri kan döküp Sultan Hamid gibi bir padişahı kemal-i hararetle tahttan indirip Bulgar eşkıyalarını o padişaha mahsus olan saraylarda yatırıp bunca senelik hanedanın eşlerini gasp eden islamiyetin düşmanı olan Bulgar Hükümeti’nin yapamayacağı musibet ve muharebeyi yapan İttihatçılar’ın selefinizin fermanını yırtıp sert bir hareketle iade ettiklerini pekâla bildiğiniz halde el-ân onların esiri olarak orada bulunduğunuz bütün sancak ahalisinin malumudur. Binâ’en’aleyh Said Bey’le gönderdiğim raporda arz ettiğim gibi Halid Bey’in köşkünde toplanan hainleri çıkartıp onların yerine raporumda isimleri beyân olunan eşrafın orada ikamet edilmesini bütün kabimle arz eder eğer olmadığı takdirde Cenab-ı Hakk’ın lütfü keremiyle o adaleti Kuva-yi Muhammedi îfa edecektir.Cevabınıza İntizâr olunur.

İzmit Mutasarrıf-ı Sâbıkı

Ahmed Anzavur Bey’e verilen cevap suretidir.

Bugün cevaben çektiğim telgrafname-i ahîre lâhikadır.

Beyandan müstağni olduğu üzere bendeniz burada halîfe-i zî-şanımızın vekili ve hükümet-i seniyenin mümessiliyim. Başka hiçbir kuvvetin esiri olmadığım gibi hiçbir tarafa itaat edecek fıtratta değilim. Binâ’en’aleyh bu bâbdaki kanâatinizin tashihini ricâ ederim.

Mutasarrıf

Rızâ

……………………………………………………………………………………………

Sıra nu. 67

BOA., BEO., nu.345.266, lef: 4

Bab-ı ‘ali

Dahîliye Nezâreti

Kalem-i Mahsûs

8682

238

Mahremdir.

Huzûr-ı sâmî-i hazret-î Sadâret –penâhîye

Ma’rûz-ı çâker-i kemîneleridir.

Ahmed Anzavur’un altmış kadar ‘avanesiyle Gönen’in Sızı karyesi civarında olduğunun haber verilmesi üzerine kendisine karşı Gönen’deki nizamiye kuvvetiyle Kuvva-yı Milliye sevk edilmiş ise de Biga’dan gelen ve yegane müstesna bir hal ve vaziyet olmak üzere hükümetin ve kolordunun hatta Müdafâ’a-i Milliye Karasi Hey’et-i Merkeziyesi’nin hükmü nüfuzu haricinde ‘addedilen Subh’î ve Kara Hasan namlarındaki eşkiyay-ı kadîme kumandasında bulunan seksen kişilik Kuvve-i Milliye birliği Anzavur’un ‘aleyhine hareket edeceği yerde bazı hâdîsat-ı sabikanın intikamını almak fikr-ü maksadıyla Çerkes köyleri’ne giderek yağmagarlığa başladıkları Çerkeslerle bu çete arasında ve bu çeteyi tazyîk eden diğer bir Arnavut milis kuvveti arasında çarpışmalar vuku bularak neticesi henüz meçhul olduğu ve Gönen’den Anzavur aleyhine hareket ettirilmiş olan kuvvetin de Kara Hasan çetesiyle birleşerek çarpışmaya tutuştuğu ve bu suretle Gönen havâlisinde Türklük Çerkeslik meselesinin pek hassas bir durum aldığı anlaşıldığına dair Ondördüncü Kolordu Kumandanlığı’ndan alınıp Harbiye Nezâret-i celîlesinden bâ-tezkire gönderilen telgrafnamelerin suretleriyle nezâret-i müşarûnileyhâdan cevaben yazılan emirnamenin sûret-i elden takdim kılınmıştır. Anzavur meselenin ortaya çıkışından beri gerçekleşen olaylar işi şekl-i aslîsinden çıkarmış ve Türklük Çerkeslik meselesi halîne inkîlabına sebebiyet evrmiştir ve Harbiye Nazırı paşa hazretlerinin emrnamesi sûretinde de muharrer olduğu üzere gayr-ı mesul olan ve intikam hırsıyla hereket eden kuvvetlerinde bu işe teşriki hadisenin bu şekle girmesine ba’îs müstakil olmak i’tibariylepek ziyâde  şâyân-ı te’essüf olduğu misilli hiçbir hükmü nüfûz altında bulunmayan Suphi ve Kara Hasan çetesi gibi kuvvetlerin derhal dağıtılması ve hükümetin kudret ve bîtaraflığını bugün halka îhsas edecek sûrette hareket olunması dahî münasip görünmüştür. Mes’ele şu şekli aldıktan sonra öğüt vermek amacıyla işin men’i tevessü’üne çalıştığını bildiren kumandanın orada hiçbir vechle muvakkak olamayacağı anlaşıldığından bir an evvel tebdîliyle yerine muktedir bir zatın ta’yin edilmesi ve Karesi mutasarrıflığı Vekâletine de vesâyây-ı lâzime îfâ kılınmıştır. Ol bâbda emr ü ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.

Fî 21 üçüncü ay sene 1338                                                                            Dâhiliye Nâzırı

Fî 14 Kânûn-ı evvel sene 1335                                                                           Bende

Mehmet Şerif

………………………………………………………………….

Sıra nu. 68

BOA., BEO., nu.345.266, lef: 4

Bab-ı ‘ali

Dahîliye Nezâreti

Kalem-i Mahsûs

14. Kolordu Kumandanlığı’ndan Harbiye Nezaret-i celîlesine çekilen 7/8 Kanûn-ı evvel sene 1335 târihli telgrafnamenin suretidir.

Ahmed Anzavur ma’iyetinde altmış kadar avanesiyle dünkü 6/12/1335 günü Gönen Sızı Karyesi civarında olduğu istihbâr edilmiş ve aleyhine Gönen’deki nizâmiye kuvvetiyle Kuvva-yı Milliye’nin  hareket etmiş olmasıyla beraber Biga’dan gelen ve kendisini yegane müstesna bir hâl ve vaziyet almak üzere hümümetin ve kolordunun ve hatta Karasi Müdafây-ı Milliye Hey’et-i Merkeziyesi’nin hükm ü nüfûzu haricinde ‘addedilen Suphi ve Kara Hasan nâm eşkiyây-ı kadîme kumandasında bulunan seksen kişilik bir Kuvve-ı Milliye Anzavur ‘aleyhine  hareket edeceğine sâbıkan cereyân etmiş olan ba’zı hâdisât-ı mü’essifenin intikamını almak fikr-ü maksadını ta’kip ile Çerkes köyleri ‘aleyhine hareket ve yağmagarlığa meyil etmesi ve gerek kolorduca ve Gönen hükümetince gerekse bazı Çerkes rü’esâsınca te’lîf-i için edilen mesai-i mükerrereye rağmen ünferit harekâtı  temerrütkâranesinde devam ettirmesi üzerine bugün Çerkeslerle bu çete arasında ve bu çeteyi tazyik eden diğer bir Arnavut milis kuvveti ile şâyân-ı teessûf bir müsâdeme meydana gelmiş ve bu müsademe bugün akşama kadar devam etmiş ve netîcesi henüz meçhul bulunmuştur. Gönen’den Anzavur aleyhine hareket ettirilen nizamiye kuvveti de Kara Hasan çetesiyle birlikte Çerkeslerle müsâdemeye tutuşmuş olduğunu şimdi Gönen’den gelen kolordu emr zabitleri vasıtasıyla haberdar oldum.  Bu sûretle Gönen havalisinde Anzavur mes’elesinden daha ziyade mühim olarak Türk ve Çerkeslik mes’elesi pek hâd bir şekl almıştır. Bu hale seri’ân manî olmak üzere Kirmasti’de bulunan nizâmiye piyade alayı yarın arabalarla Bandırma’ya hareketine emr verdim ve bu kûvvet erişince buradan da kâbil-i tasarruf kuvvetlerle Gönen’e izâm ederek her iki tarafı tefrika ve yerlerine iadeye çalışacağım ve şimdi de Gönen’le ayrıca nasaih icrası sûretiyle bu işe mani olmak içün muhâbere etmekteyim. Vukû’âtı ve safahâtı ve icrââtimi muntazaman ‘arz edeceğim ma’rûzdur.

7/8 Kânûn-ı evvel sene 1335                                                                                       14. Kolordu Kumandanı

Yûsuf ‘İzzet