Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti’nin talimatnamesi oldukça ilginç. Örgütlenme ve çalışma yapısıyla dikkat çekiyor, günümüz derneklerinin klasik çalışma prensiplerinin ötesinde bir yatay örgütlenme tecrübesini de 1900’lerin başından bu güne yansıtıyor. Tartışılması ve konuşulması gerektiğini düşündüğümüz bu talimatnameyi de aldık dosyamıza…

ÇERKES İTTİHAD ve TEAVÜN CEMİYETİ TALIMATNAMESİ

Madde 1 – Anayasa ve danışma usulünün ve meşrutiyetin yürürlüğünün devamı, Çerkeslerin eğitim, ticaret ve tarım bakımından gelişmelerinin sağlanması ve herkesin güzel bulduğu, yasalara uygun bulunan ulusal geleneklerinin korunması gibi hayırlı gayelere hizmet etmek ve merkezi İstanbul olmak üzere ‹‹Cerkes lttihad ve Teavün Cemiyeti›› adıyla bir dernek kurulmuştur.

Madde 2 – Burada veya dışarıda bulunup giriş için en az elli ve devamlı ödenti olmak üzere en az on kuruş veren her Çerkes derneğin genel üyelerinden sayılacak kadın ve erkekler tarafından verilecek taşınır ve taşınmaz armağanlar ile ayrılıksız diğer hamiyet sahipleri taraflarından gelecek yardımlar da memnuniyetle kabul edilecek ve bunlar meyanında yönetim kurulunca uygun görülenlere fahri üye unvanı verilecektir.

Madde 3 – Derneğe olağanüstü para yardımında bulunanlara yahut bilimsel olarak ve kalemiyle takdire değer derecede güzel hizmetleri görülenlere yönetim kurulu tarafından dernek adına yardımlarının miktarı ve hizmetlerinin derecesi belirtilerek birer teşekkür yazısı gönderilecektir.

Madde 4 – Derneğin yönetim kurulu genel üyeler tarafından gizli oy çoğunluğu ile ve bir yıl süreyle seçilecek on iki kişiden oluşmakta olup bunların yılsonunda tekrar seçilmeleri mümkün olacak ve derneğin tüm işlemleri ve harcamaları bu kurulca oy çoğunluğu ile verilecek kararlara uygun olarak yapılacaktır.

Madde 5 – Yönetim kurulu haftada en az bir defa toplanıp her toplantıda üyelerden biri oy çoğunluğu ile başkanlığa seçilecek ve bu kişi gelecek toplantıya kadar başkanlık görevini yapacaktır. Üyelerin en az yedisi hazır olmadıkça bir karar alınamayacaktır.

Madde 6 – Yönetim kurulunca miktarı kararlaştırılacak maaşla şimdilik hesap ve yazı işlerini gereğince yapabilecek, iyi hal ve yönüyle tanınmış ve kefilli bir muhasip memur ve bir kâtip ile gereği kadar hademeler atanacak ve gerekirse bu çalışanların sayısı arttırılacak ve dernek adına bir mühür kazdırılıp kilitli bir kutuya konularak yönetim kurulu üyelerinden iki kişinin mühürleri altında muhafaza edilecektir.

Madde 7 – Karar müsveddeleri hazır bulunan üyelere imza ettirildikten sonra numara ve sırayla özel defterine kazıntı ve silintisiz olarak yazılıp gelecek toplantı da imza ettirilecek ve müsveddeler numaralandıktan sonra dosyasında muhafaza edilecektir.

Madde 8 – Para yardımında bulunanların adları ve yardım miktarı özel defterine kaydolunup, kabul edilebilir bir özürü olmadığı halde ödentisini dört ay ödemeyenlerin kaydı silinecektir. Bunların tekrar derneğe kabulü birikmiş ödentileri bir defada vermelerine bağlıdır. Dışarıda bulunan Çerkeslerden bu hayırlı yardımlaşmaya katılanlar yardımlarını kafiye (köy) imamına emanet ederek adları ile yardımlarının miktarını belirtir imam, muhtar ve ihtiyar meclisinden onaylı defteri ile posta veya banka vasıtasıyla merkez yönetimine gönderilecektir.

Madde 9 – Yönetim kurulunun işlemlerini ilgilendiren bir konu hakkında her ne tarafdan olursa olsun vaki olacak sorulara yönetim kurulunca cevap verilecek ve bu cevap yeterli görülmediğinde bu durum genel kurulda incelenmek üzere o kişi tarafından yönetim kuruluna yazılı olarak bildirilecektir, Yönetim kurulunun bilgisi ve rızası almaksızın hiç kimse dernek adına yayın yapmayacaktır.

Madde 10 – Para yardımları alındıkça muhasebe memuru tarafından gecikmeksizin makbuz senedi muhasebe memurunun kişisel mührü ve dernek mührüyle mühürlenmiş olarak sahiplerine verilecek ve makbuz senedinin koçanı yardım sahibine mühür veya imza ettirilecektir ve dışarıdan gelecek yardım makbuzlarının dip koçanı dernek mührüyle mühürlenecektir.

Madde 11 – Zaruri harcamalar için kasada ancak üçbin kuruş kadar para bulundurulacak ve fazlası bin kuruşa eriştikçe İstanbul’daki muteber mali kurumlardan yönetim kurulunca ilişki kurulacak birine muhasebe memuru ve üyelerden iki kişi tarafından cari hesap şeklinde veya vade ile tevdi olunacak yönetim kurulu kararıyla bankadan alınması gerekli her miktar muhasebe memurunun kişisel mührü ve cemiyet mührü ile alınacaktır. Yönetim kurulunca miktarı saptanacak maaşlar ve müteferrik masraflar dışındaki harcama evrakları yönetim kurulunun onaylı olacaktır.

Madde 12 – Şimdilik tüm makbuzlar ve metfuatın kaydı için kasa defteri adıyla bir, devamlı ödentilerin kaydı için bir ve demirbaş eşyanın cins ve miktarını gösterirr bir deiterin toplam beş defter tutulacağı gibi hesap işlemleri kayd-ı muzaaf usulü ile zaptedilerek ay bir mizan düzenlenmek üzere bir yevmiye defteri ile bir defteri kebir tutulacaktır. Her defterin sahifeleri numaralı ve demek mührü ile mührü olacak ve sabit mürekkep ile yazılacak, kazıntı ve silinti bulunmayıp yanlış yazılırsa okunacak şekilde çizilip doğrusu üstüne yazılacaktır. Her yıl sonunda karın muhasebesi yapılarak gerek merkezde gerek dışarıda kurulacak şubelerde hazırlanacak yere azılacaktır.

Madde 13 – Şehri mizanlarının deftere ve defterler içeriğinin mûsbit evrakına uygun olup olmadığı yönetim kurulunca incelenerek adı gecen mizan onaylanır ve her hafta kasadaki para sayılarak kasa defterine göre bulunması gereken miktara uygun olup almadığı araştırılacaktır.

Madde 14 – Her yıl Temmuz’un onuncu günü yönetim kurulunca dernek merkezi donatılarak sevinç gösterisi yapılacak ve tüm üyeler çağırılarak genel toplantı yapılıp bu toplantıda yönetim kurulu üyeleri dördüncü maddede belirtildiği gibi yeniden seçilecek, işlemler ve tüm hesaplar incelenecektir. Üyelerden çağırıya uyamayanlar özürlerini yönetim kuruluna bildireceklerdir.

Madde 15 – İlişki kurulacak köylerde genel ilkokul programı dairesinde ilköğretim yaptırılmak için yerel halktan durumu elverişli olanların yardım olarak birer ilkokul inşa ve mevcutları onarma ve iyileştirmeleri için gerekli teşviklerde bulunmakla birlikte dernekçe mümkün mertebe parasal yardım yapma ve ders kitapları buradan gönderilmekle beraber her okula yeni usulde eğitime muktedir birer öğretmen atamak için usulü dairesinde yerel hükümet ve Maarif Nezareti’ne başvurulacaktır.

Madde 16 – İstanbul’da mümkün olduğu kadar çabuk bir gazete çıkarılması ve derneğin parasal gücü elverişli olduğu zaman Çerkeslerin kalabalık olarak yerleşik bulundukları yerlerde özel bir ortaokul ile tarım ve sanayi okulları ve İstanbul’da da genel eğitim programı dairesinde ilim fen ve gerekli yabancı dil öğretilmek üzere ilk, orta ve lise kısımlarını kapsayan bir özel okul ile matbaa ve bir kütüphane kurmak ve adı geçen okullardan diploma alanların genel okullardan çıkanlar gibi usul dairesinde yüksek okullara kabul olunmalarına izin alınması için gerekeni yapmak ve her yıl bunların en zekilerinden bírkacının bilgilerini arttırmak icin bazı yabancı ülkeler üniversitelerine gönderilmelerine çalışılacaktır.

Madde 17 – Yeni tarım ve sanayi aletleri getirtilip cins aygır ve boğalar sağlanacak, kışlak ve meraların genişletilmesine, fabrikalar kurulması, çift ve arabaların iyileştirilmesine, Cerkeslerin eskiden beri alışageldikleri süvarilik ve cündiliğin muhafazası için dernekçe gerekli önlemler alınarak mümkün mertebe yol göstericilik ve yardım yapılacaktır.

Madde 18 – Dışarıda uygun görülecek yerlerde bu talimatname dairesinde işlem yapmak ve merkezî cemiyete bağlı olmak üzere yönetim kurulu kararıyla birer şube kurulacaktır.

Madde 19 – Bu talimatname bastırılarak Çerkes köylerinin hepsine birer nüshası gönderilecektir.

Madde 20 – Bu talimatname gerektiğinde değiştirilmesi yönetim kurulunun kararıyla olağanüstü toplantı yapılmasına bağlıdır.

 (Matbaa-i Osmaniye 1326)

4 Teşrinisani 1324(1908)