Yirmibeş yıl önce seyahat özgürlüğü, Mihail Gorbaçev’in başlatmış olduğu perestroyka sürecinin en inanılmaz yanlarından biriydi. Sonraki yıllarda güvence altına alındığına inanılan medeni hakların içi boşaltılsa da bu özgürlüğe dokunulmadı. Ama şimdi, 2014 yılında, seyahat özgürlüğü hızla kısıtlanıyor.

Sovyetler Birliği’nin dışa açılmaya başladığı 1980’lerin sonunda Gorbaçev ülkesinin Batı ile “ortak insani değerler” paylaştığını ilan etti ve başka ülkelerle temaslar ulusal güvenlik tehdidi olarak görülmemeye başlandı. On yıllarca “demir perde” gerisine hapsedilmiş Sovyet halkı bir anda seyahat özgürlüğüne kavuştu ; gideceği yere karar verebilir, kendi biletlerini alabilir, arkadaşlarını ve akrabalarını ziyaret edebilir, akademik ve sanat etkinliklerine katılabilir, hatta dış ticaret üzerindeki devlet tekelinemeydan okuyabilir hale geldi. Seyahat özgürlüğü 1991’de resmen yasallaştı. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Rusya federal yasasına göre “Rusya Federasyonu yurttaşlarının Rusya Federasyonu’nu terk etme hakkı kısıtlanamazdı”.

Vladimir Putin Rusya Devlet Başkanı olduğunda Kremlin siyaset alanını sıkı kontrol altına aldı ve medya özgürlüğü, toplanma özgürlüğü, adil yargılanma hakkı medeni haklara el uzatmaya başladı. Ama 2000’li yıllar boyunca dış gezilere dokunulmadı. Kremlin ve özellikle Putin’in Batı karşıtı söylemine ve Batı’nın Rusya’ya zarar vermek istediği vurgusuna rağmen Rus halkı küreselleşmiş dünyanın sunduğu olanaklardan yararlandı.

Putin 2012’de Kremlin’e döner dönmez o zamana kadar ara sıra başvurulan Batı karşıtı söylem yerini amansız bir propagandaya bıraktı. Batı ile temaslara yine şüpheyle bakılmaya başlandı. Rus halkını Batı’nın muzır görülen etkisinden korumak ve Kremlin’in iradesine daha bağımlı hale getirmek için yeni hukuki normlar ve uygulamalar benimsendi. Batılı ailelerin Rus yetimleri evlat edinmeleri hukuken yasaklandı. Yurtdışından finanse edilen ve (çok muğlak tanımlanmış) “siyasal faaliyette” bulunan STK’ların “yabancı ajan” olarak tescil edilmeleri mecbur edildi. Savcılık ve diğer resmi kurumların izinsiz teftişleri sebebiyle yüzlercesinin faaliyetleri kesildi. Birleşik Devletler Uluslararası Kalkınma Ajansı Rusya’yı terke zorlandı. Rus lise öğrencilerinin Amerika’da eğitim görmesi için erken 1990’lı yıllarda başlatılan akademik değişim programı bu sonbaharda sona erdi. Yabancıların medya kuruluşlarındaki hisselerine ciddi sınırlamalar getirildi. Çifte vatandaşlığa sahip olan Ruslar’ın hükümete haber vermeleri gerekiyor.

Rus yetkililerin başka ülkelerde satın aldıkları taşınmazlar veya banka hesapları yasadışı ilan edildi. Putin geçen yıl kıyı ötesi (offshore) Rus şirketlerinin üzerine gidilmesini istedi. Ekim 2014’de off shore ile mücadele etmek için Duma’ya yasa tasarısı verildi.

Çok sayıda devlet memurunun anayasal hakları olan yabancı ülkelere seyahatten men edilmesidikkat çekiciydi.Bu memurlar İçişleri ve Savunma Bakanlıkları, Federal Hapishaneler Servisi, Federal Uyuşturucu Kontrol Servisi ve Federal Göç Servisi’nde çalışyorlardı. Bazı tahminlere göre Rusya’yı terk etmeleri yasaklanan devlet memurlarının sayısı 4 milyona ulaşıyor. Bu rakam Rus turistlerin beşte birine tekabül ediyor. Bu kısıtlama zaten talepte daralma yaşayan Rus turizm endüstrisine ciddi darbe indirdi. Ama asıl gayesi halkıyla düşman gördüğü Batı arasında duvar örmek olan Rus hükümetinin bu bedeli ödemeye hazır olduğu anlaşılıyor.

Duma Başkanı Sergey Naryshkin birkaç gün önce federal parlamenterlerin diplomatik pasaportlarını istedikleri gibi kullanmamalarını talep etti.Parlamenterlerden pasaportlarını teslim etmeleri istendi. Böylece yasa yapıcıların seyahatları kontrol altına alınacak. Batı’nın yaptırım uyguladığı kamu şirketlerinin çalışanlarına ve yöneticilerine Rusya’dan ayrılmamalarının tavsiye edildiği söyleniyor.

Geçen hafta -siyaset uzmanları, gazeteciler ve Rus yetkililer arasındaki yıllık uluslararası toplantı- Valdai Forum’da konuşan Putin Rusya’nın kendini dünyadan soyutladığı iddialarını yalanladı ve “kendimizi tecrit etmek niyetinde değiliz. Bu bize sadece zarar verir”. dedi. Putin Kremlin’in yurtdışı finansmanlı STK’lara dönük baskılarına ilişkin bir soruya önlemlerin “ülkeyi soyutlama amacı taşımadığı, sadece meşru müdafaa olduğu” yanıtını verdi.

Meşru müdafaa ile soyutlanmayı birbirinden ayırmak zor olabilir ama dış ülkelere seyahatin yasaklanmasının gerekçesi yok. Rusya’da seyahat özgürlüğüne inananlar şimdi birbirlerine yasağın ne zaman –veya kaç gün içinde- sıradan insanları da kapsayacak şekilde genişletileceğini soruyorlar.

Maria Lipman 

(Avrupa Dış İlişkiler Konseyi (ECFR) misafir araştırmacı.Yakın zamana kadar Carnegie Moscow Center tarafından yayınlanan Pro et Contra dergisi baş editörüydü. New Yorker dergisinin online versiyonuna düzenli olarak yazıyor. Rusya iç politikasına ilişkin kitapların editörlüğünü yaptı ve bölümler yazdı.  )

European Council on Foreign Relations / ecfr.eu

Çeviri : Dr. Ömer Aytek Kurmel

Cherkessia.net, 2 Kasım 2014