Rusya’da Duma’nın, devlet okullarında dillerin nasıl öğretileceğine ilişkin bir yasayı kabul etmesi bekleniyor. Öngörülen değişiklikler Rusya Federasyonu’na bağlı etnik cumhuriyetleri ciddi biçimde etkileyebilir. Rusya’daki azınlık dillerinin konuşulmasının bilinçli olarak kısıtlanması zaten varolan etnik gerilimleri şiddetlendirebilir ve azınlıklarla merkezi hükümeti karşı karşıya getirebilir.

Önümüzdeki sonbaharda Rusya parlamentosu okullarda dil eğitimiyle ilgili yeni bir yasa tasarısını tartışacak. Parlamentodan geçmesi halinde, Rusya’daki etnik azınlıkların anadillerinin öğrenilmesine gerek kalmayacak. Duma Milliyetler İşleri Komitesi başkanı Gajimet Safaraliev’in Gazeta.ru sitesine verdiği bilgiye göre “Rusça yerel dil statüsüne sahip değil. Özerk cumhuriyetlerdeki öğrenciler Rusça’yı yerel dil olarak seçemiyorlar. Dolayısıyla, Rusça ders saatleri azalıyor. Cumhurbaşkanının Rusça’nın anadil olarak okutulması talimatına rağmen böyle oluyor” (Gazeta.ru, 16 Haziran).

Safaraliev, Rusça’nın Rusya Federasyonu’nda hala eğitim dili olduğunu ve Rus olmayanların da Rusça öğrenmek zorunda olduklarını söylememiş. Etnik cumhuriyetlerde yerel diller okullarda ek ders olarak okutuluyor ; yani Rusça’nın zayıflaması söz konusu değil. Resmi makamlar buna rağmen ülke çapında Rusça’yı daha da güçlendirmeye ve Rusça olmayan dilleri devlet okullarından tasfiye etmeye kararlı görünüyorlar.

Öğrencilerin Rusça’yı anadilleri olarak seçmelerinin önünü açan yasa tasarısına, Moskova ile yakın ilişkiler içindeki Tataristan ve Kuzey Osetya’dan tepki geldi. Kazan İslam Üniversitesi Rektörü Rafik Mukhametshin Gazeta.ru sitesine şunları söyledi : “Burada Rusça’nın etnik Ruslar ve Tatarlar arasında konuşulma oranı diğer bölgelerden çok daha yüksek. Federasyonumuz halklar arasında saygı üzerine inşa edilmedi mi ? Etnik gruplar birbirinin dilini bilmezse nasıl karşılıklı saygı gösterebilirler ? Eğer azınlık dilleri yokolursa, milliyetler politikası tamamen çöker” (Gazeta.ru, 16 Haziran).

Tataristan’da etnik kökene bakılmaksızın herkes devlet okullarında Tatar dilini öğrenmek zorunda. Kuzey Osetya’da farklı bir kaygı var ; yerel makamlar etnik Osetler’in izin verildiği takdirde anadil olarak Rusça’yı seçeceklerinden korkuyorlar. Kuzey Osetyalı aktivist Taimuraz Pliev Gazeta.ru’ya “Oset çocuklar anadil olarak Osetçe’yi, devlet dili olarak Rusça’yı öğrenmeliler” açıklamasını yaptı. Rusya’daki azınlık dillerinin perişan hali Kuzey Osetya ile sınırlı değil. Rusya’nın kuzeyinde yaşayan İnuit halkına mensup Tatyana Açigirina adlı bir aktivist “Anadiller konusunda bir trajedi yaşıyoruz. Çukotka bölgesinin başkentinde bile Çukot dilinin –yerli halkın dili- öğretildiği bir okul bulunmuyor. Çukçi, Eskimo, Evenk halklarının anadilleri sadece küçük köylerde öğretiliyor; aileler günlük yaşamda bu dilleri konuşmuyorlar” (Gazeta.ru, 16 Haziran).

Dil konusunun Rusya Federasyonu içindeki cumhuriyetler için çok hassas bir mesele olduğu görülüyor İronik biçimde, Rusya karşıtlığının en güçlü olduğu istikrarsız cumhuriyetlerde yasa tasarısıyla ilgili çok az şey söylenirken nisbeten istikrarlı ve daha Rusya yanlısı cumhuriyetler tasarıyı açıkça kınadılar. Bu paradoks şöyle açıklanabilir ; İstikrarsız bölgeler zaten etnik Rus nüfustan arınmış durumda. Dolayısıyla etnik kimlikleri koruma konusunda kaygılanmalarını gerektiren bir şey yok. İstikrarlı ve kalabalık Rus nüfusa sahip cumhuriyetler ise Moskova’nın dil baskısı karşısında kendilerini daha fazla tehdit altında hissediyorlar.

Elbette cumhuriyetler tamamen çaresiz değil. Moskova’nın çabaları açısından başarısızlık anlamına gelen bir örnek Kabardey-Balkar’da yaşandı. Mayski bölge mahkemesi 23 Haziran’da yerel belediye kurumlarının Rusça yanında Kabardey ve Balkar dillerinde de isimler taşıması gerektiğine karar verdi. Mahkeme kararına göre okullar, belediye şirketleri ve diğer tesislerdeki levhaların sadece Rusça olması 1994 tarihli yasayı ihlal etmişti. Daha da önemlisi, Moskova’nın sıkı denetim altında tuttuğu cumhuriyet savcıları Kabardey, Balkar ve Rus dillerinin gelişmesi için eşit fırsatlar öngören cumhuriyet dil yasasının ihlalleriyle ilgili bir soruşturma başlattılar. (Kavkazsky Uzel, 26 Haziran). Kabardey-Balkar’a bağlı Mayski bölgesinde nüfusun ezici çoğunluğunu etnik Ruslar oluşturuyor. Bölge yetkilileri diğer etnik grupların kaygılarını görmezden geldi. Onlar da Kabardey ve Balkar dillerinin statüsünü korumak için hukuki yollara başvurdular.

Dil konusu etnik Rus milliyetçiliği ile azınlıkların milliyetçilikleri arasındaki gerilimi gösteren bir barometre işlevi görüyor. Özellikle kendi cumhuriyetlerine sahip olan etnik azınlıklar Moskova’nın tehdidini daha çok hissediyorlar. Moskova devlet okullarında Rusça ve azınlık dillerini eşit hale getirmeyi önerse de, asıl niyeti azınlık dillerini zayıflatmak. Diğer konularda sessiz kalan cumhuriyetler Moskova’nın dil politikasına karşı çıkıyorlar. Dilin korunmasını kültürel varoluş için vazgeçilmez görüyorlar.

Kaynak: http://www.jamestown.org/single/?tx_ttnews[tt_news]=42564&tx_ttnews[backPid]=13&cHash=3d0ccb9d3ffdb239bad548a569bdef1f#.U7SGOUD860M

Çeviri: Dr. Ömer Aytek Kurmel

Cherkessia.net, 2 Temmuz 2014