Ekim ayına girildiğinde Meclis Başkanı Cemil Çiçek’in anayasa yapım sürecine dair temennileri yeni yasama yılının açılışı nedeniyle basında kendine yer buldu. 2 Ekim tarihli Star gazetesi haberine göre Çiçek “uzlaşarak ve anlaşarak toplumsal mutabakata dayalı, öncelikleri, ilkeleri, dengeleri ve standartları iyi belirlenmiş yeni ve sivil bir anayasa”nın hazırlanmasını bir “zaruret ve mecburiyet” olarak nitelendirdi.[1] 3 Ekim’de Zaman gazetesi de yine süreçle ilgili olarak Çiçek’in şu sözlerine yer verdi: “Kırmızı ışıkta mazot yakıyoruz. Arabanın çalıştığı mazotun yandığı da doğru ama mesafe alamıyoruz.”[2] Yine aynı habere göre şu ana kadar tartışmaya açılmamış konu olmadığını, bütün maddelerin defalarca müzakere edildiğini belirten Çiçek bu tıkanıklığı aşmak için anayasanın meclis başkanlığına havale edilmesi, başkanlığın taslak bir metni kamuoyuna sunması ve beğenilmeyen maddelerin değiştirilmesi şeklinde alternatif bir öneri sundu.
Süreçte yaşanan tıkanıklıkla ilgili olarak Özgür Gündem gazetesi 8 Ekim’de “Anayasayı yamamakta uzlaşıyorlar” başlıklı bir haber yayınladı.[3] Habere göre CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu da üzerinde uzlaşılan 60 maddeyi Meclis’ten geçirmek yönünde bir öneriyi gündeme getirdi. Konuyla ilgili olarak BDP’nin de görüşlerine yer veren gazete, partinin yeni bir anayasa ihtiyacı doğuran anadili, değiştirilemez maddeler gibi konularda uzlaşı sağlanamadıktan sonra bu 60 maddenin Meclis’ten geçirilmesini anlamsız bulduğunu ifade etti. Ertesi gün Cumhuriyet gazetesi MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin de Kılıçdaroğlu’nun önerisini “bölük pörçük” olarak nitelendirdiğini ve bu nedenle öneriye karşı olduğunu bildirdi.[4]
9 Ekim’de Taraf gazetesi Eylül ayının sonunda açıklanan Demokratikleşme Paketi ve özel okullarda anadilinde eğitim görme hakkı konusunda hukukçu Ümit Kardaş’ın görüşlerine başvurdu ve Kardaş’ın “Anayasa’nın 42. maddesi 9. fıkrasına göre Türkiye vatandaşlarına Türkçe eğitim vermek zorunlu. Anayasa’da dayanağı olmadığı için başka bir hükümet gelir ve yasal düzenlemeyle verilmiş bir hakkı geri alabilir” dediğini belirtip anadilde eğitim hakkının kanun değil anayasa düzeyinde tanınması gerektiğini ifade etti.[5]
11 Ekim tarihli Star gazetesi Komisyon’da uzlaşı arayışlarının devam ettiğini “Uzlaşma Komisyonu ortak metni kasımda açıklıyor” [sic] başlığıyla duyurdu.[6] Haber uzlaşılan metnin kapsamını genişletmek için Komisyon dışı müzakerelerle partiler arası 4’lü ve 3’lü mutabakat yolları aranmaya devam edildiğini belirtti.
12 Ekim’e gelindiğinde Cumhuriyet gazetesi, sayfalarında CHP’nin uzlaşma arzusunun sınırlarını ifade eden “Kılıçdaroğlu: Anayasanın ilk dört maddesi kırmızı çizgimiz” arabaşlığına yer verdi.[7] Aynı güne ait Radikal gazetesi ise AK Parti Merkez Karar ve Yönetim Kurulu toplantısı sonrası basına demeç veren Hüseyin Çelik’in “Gönül ister ki [uzlaşılan maddeleri] AK Parti, CHP, MHP ve BDP birlikte en kısa sürede Meclis’ten çıkartalım. MHP ve BDP ‘yokuz’ derse, Ak Parti ve CHP olarak yapabiliriz” [sic] sözlerini kamuoyuna iletti.[8] Yine 12 Ekim’de Taraf gazetesi ise AK Parti Anayasa Uzlaşma Komisyonu üyesi Mehmet Ali Şahin’in Komisyon’da yeni bir anayasa üretilmesine dair umutsuzluğunu dile getiren sözlerine yer verdi.[9] Gazete ayrıca Şahin’in parlamentodan yeni bir anayasa çıkmadığı takdirde AK Parti olarak bir taslak metin hazırlayıp kamuoyuna sunabileceklerini söylediğini belirtti.
Avrupa Birliği İlerleme Raporu’nun yeni anayasa yapım süreciyle ilgili kısımları 17 Ekim tarihli Radikal gazetesinde kendisine yer buldu.[10] Gazete raporla ilgili olarak “AB, kuvvetler ayrılığı, etnik referans içermeyen vatandaşlık tanımı gibi önemli siyasi konularda uzlaşı sağlanamamış olmasını not ediyor. AB, anayasa hazırlık sürecinde netlik ve şeffaflık eksikliği olduğu yönündeki görüşünü de metne yansıttı” ifadelerini kullandı.
19 Ekim’de Taraf gazetesi AK Parti Anayasa Uzlaşma Komisyonu üyesi Ahmet İyimaya’nın “60 madde iki ruhlu anayasa yaratır” sözlerini manşetten verdi.[11] İyimaya’nın “ Kabul edilen 60 madde içinde mevcut anayasa ile çelişen hükümler var.” sözlerinin ardından gazete, bu çelişkiyi gidermek için İyimaya’nın ayrıca teknik bir çalışma yapılması gerekeceğini söylediğini de habere ekledi.
24 Ekim tarihli Özgür Gündem gazetesi AK Parti ve CHP grup başkanvekillerinin üzerinde uzlaşılan 60 maddenin Meclis’ten geçirilmesi konusunda 45 dakikalık bir görüşme yaptıklarını duyurdu.[12] Habere göre CHP’li Akif Hamzaçebi daha önce gündeme getirilen 60 maddenin anayasada halihazırda yer alan diğer maddelerle uyumlu hale getirilmesi önerisinin de ilgili mercilere iletildiğini belirtti. Konuyla ilgili BDP Eşbaşkan Yardımcısı Meral Danış Beştaş’ın da görüşlerine başvuran gazete Beştaş’ın bu 60 maddenin anlamlı bir bütün teşkil etmeyen yapısını eleştirdiğini, 60 maddenin bu haliyle geçirilmesinin ‘82 Anayasası’nı makyajlamaktan ileri gitmeyeceğini söylediğini bildirdi. Gazete ayrıca Beştaş’ın şu sözlerine yer verdi: “Anayasal yaklaşımın özgürlükçü ve Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelere uygun olması, yine Kürt sorununun geldiği aşamada eşitlik isteğini içermesi gerekmekte. Anayasa, din ve vicdan özgürlüğü konusunda, yine Alevilerin sorunlarını çözme konusunda bir içeriğe sahip olursa demokratik olabilir ve bu Türkiye’de halkların istediği ve özlediği bir anayasa olabilir.” Aynı gün yayınlanan başka bir haberde yine Özgür Gündem gazetesi 60 maddenin geçirilmesi önerisini “yeni anayasa ihtiyacını öteleme”nin bir yolu olarak yorumladı.[13]
24 Ekim’de son olarak Zaman gazetesi Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın üzerinde uzlaşılan 60 maddenin Meclis’ten geçirilmesi için CHP ile “tutuklu vekiller” konusunda pazarlık yapmayacaklarını söylediğini duyurdu.[14]
Sezen Ünlüönen
*TESEV Anayasa İzleme Çalışması Sorumlusu
[1] “Yeni Anayasayı yapamazsak bunu millete izah edemeyiz,” Star, 2 Ekim 2013.
[2] “Yeni anayasa taslağını Meclis Başkanlığı hazırlasın,” Zaman, 3 Ekim 2013.
[3] “Anayasayı yamamakta uzlaşıyorlar,” Özgür Gündem, 8 Ekim 2013.
[4] “Bölük pörçük anayasa,” Cumhuriyet, 9 Ekim 2013.
[5] “Kürtçe kitaplar var ama yetersiz,” Taraf, 9 Ekim 2013.
[6] “Uzlaşma Komisyonu ortak metni kasımda açıklıyor,” Star, 11 Ekim 2013
[7] “Sert tavır zamanı,” Cumhuriyet, 12 Ekim 2013.
[8] “’Yargıtay da yanlış karar verebilir,’” Radikal, 12 Ekim 2013.
[9] “Yeni anayasa artık çok zor olur,” Taraf, 12 Ekim 2013.
[10] “Çözüme iyi Gezi’ye kırık not,” Radikal, 17 Ekim 2013.
[11] “60 madde iki ruhlu anayasa yaratır,” Taraf, 19 Ekim 2013.
[12] “Bölük pörçük anayasa olmaz!,”Özgür Gündem, 24 Ekim 2013.
[13] “Bununla idare edin!,” Özgür Gündem, 24 Ekim 2013.
[14] “Uzlaşılan maddeler dışında hiçbir şart kabul etmeyiz,” Zaman, 24 Ekim 2013.