Kafkas Dağları’na nazır nefes kesici manzarasıyla Soçi, Sovyet döneminde Komünist Parti ileri gelenlerinin gözde tatil mekanıydı. Şu an parlak cam, çelik ve beton halinde yeniden vücuda gelen Soçi, 7 Şubat’ ta başlayacak olan 2014 Kış Olimpiyatları’ nı karşılamaya hazırlanıyor.
Devlet Başkanı Vladimir V. Putin, 2007 yılında 2014 Kış Oyunları’ nın ülkesinde düzenlenmesi için Rusya adına teklifte bulundu ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi’ ne bunun “güvenli, eğlenceli ve unutulmaz bir tecrübe” olacağına dair güvence verdi. Soçi Oyunları Putin’ in kişisel projesi olmakla birlikte, Avrupa’ da süregelen en amansız ihtilafların yaşandığı Kuzey Kafkasya’ nın yakın çevresinde gerçekleşeceği için en ihtiraslı projelerinden birisi.
Putin’ e göre Soçi’ nin Kış Olimpiyatları’ na ev sahipliği yapması, tüm dünyaya Rusya’ nın Kafkasya’daki problemli cumhuriyetlerle ilgili sorunlarını çözdüğünü ve tekrar birleşik bir süper güç haline geldiğini ispatlayacaktır.
Halkla ilişkilerin ardında yatan gerçek ise bambaşka. Ağustos ayında Putin bölgede fiilen olağanüstü hal ilan etti. Muhtemel bir ayrılıkçı ya da mücahit terörist saldırısı kaygısıyla, yaklaşık 40.000 polis memuru askeri birliklerle beraber bölgeye sevk edildi.
Kendine özgü etnik ve dini çeşitliliğe sahip bir bölge olan Kuzey Kafkasya’ nın entegrasyonu, Rusya için daima zorluk teşkil etmiştir. Kafkas Savaşı sırasında (1817-64) Rus ordusu bu halkların tümüne orantısız şiddet uygulamış, köylerini yerle bir etmiş ve sürgüne göndermiştir. Soçi’ nin 50 kilometre kadar uzağındaki dağlık bölgede bulunan Krasnaya Polyana, Rusya’ nın Kuzey Batı Kafkasya’ da yer alan Çerkesya’ yı ele geçirilmesiyle sonuçlanan kanlı son çatışmanın yaşandığı bölgeydi. Şubat ayında ise, Krasnaya Polyana snowboard ve kayak aktivitelerinin merkezi olacak.
Çerkes aktivist grupları Rusya’ nın 19. yüzyıldaki eylemlerinin soykırım olarak adlandırılması gerektiğini savunuyorlar ve bu konuyu olimpiyatlarda kamuoyuna duyurmayı planlıyorlar. Fakat en büyük seferberlik hareketi daha tehditkâr bir güruhtan geliyor: İslamcı savaşçılar. Temmuz 2013’ te Kuzey Kafkasya direnişinin lideri Çeçen ayrılıkçı Doku Umarov, savaşçılarına Rusya’ ya karşı saldırıya geçme çağrısında bulunarak, olimpiyatları ne pahasına olursa olsun engelleyeceğine dair tehditte bulundu.
21 Ekim’ de Dağıstanlı bir intihar bombacısı kadın; Umarov’ un tehditlerine paralellik gösteren bir saldırıda bulunarak, kendini Volvograd’ da bir otobüste havaya uçurdu ve altı yolcunun ölümüne (sonrasında 1 kişi daha hayatını kaybetti), 33 kişinin yaralanmasına neden oldu. Bağımsız haber sitesi Caucasian Knot’ a göre, bu yıl bölgede 31 adet terörist eylem meydana geldi.
Kuzey Kafkasya 1990’ ların başında Sovyetler Birliği’ nin çöküşünden beri çalkantılı bir durumda. Bölgenin doğusunda yer alan ve çoğu sivil yaklaşık 80.000 Çeçen’ in hayatını kaybettiği çok büyük iki savaşın acısını çeken Çeçenistan, şiddetin en ağırına tanıklık etti. Önceleri özgürlük adına tek bir ayrılıkçı mücadele varken, ihtilaf dinmeyince milliyetçi hareket de yavaş yavaş İslami harekete dahil oldu.
Direnişçiler çoğunlukla “terörist” eylemlere başvurdular ve devlet de yaygın, gelişigüzel şiddetle yanıt verdi. Çeçenistan’ daki resmi kontrterör operasyonları 2009’ da resmi olarak sona erdi fakat sonrasında ihtilaf Kuzey Kafkasya’ nın tümüne yayıldı. Bugün Umarov önderliğinde bölge genelinde devam eden direniş, Şeriat kanunlarına dayanan siyasi olarak bağımsız bir oluşumu hedefleyen “Kafkasya Emirliği” bayrağı altında birleşti.
Kafkasya’ nın doğu ucunda Sufi ve Selefi Müslümanlar arasındaki derin mezhep ayrılığı –ki Selefilere yönelik devlet baskısı bu durumu daha da alevlendirmiştir -, Dağıstan’ ı şiddetin merkez üssü ve “terör”ün ana ihracatçısı durumuna getirdi. Boston Maratonu bombalama saldırısı şüphelilerinden biri olan Tamerlan Tsamaev’ in 2012 yılında Cihatçı gruplarla iletişim kurmak için ziyaret ettiği iddia edilen yer de burasıydı.
2010 yılının başında Dağıstanlı yetkililer politik çözüme yönelik küçük fakat umut verici adımlar attılar. Şiddet yanlısı olmayan Selefilere karşı olan siyasi rejim yumuşatıldı, eski savaşçıların rehabilitasyonuna yönelik bir komisyon kuruldu ve Sufi ve Selefiler arası diyalog desteklendi. Tüm bunlar verimli bir sonuç verdi: 2012 yılında çatışma kurbanları bir önceki yıla göre %15 azaldı ve direnişe katılan genç nüfusta azalma meydana geldi.
Soçi Olimpiyatları yaklaşırken, Dağıstan hükümeti bu eğilimi tersine çevirdi. Komite feshedildi. Şüpheli militan ve işbirlikçilerine yönelik tutuklama ve yargısız infazları içeren bir baskı dalgası meydana geldi. Otoriteler ayrıca direnişçilerin akrabalarının evlerini havaya uçurmak gibi kollektif ceza yöntemleri de kullanmaktalar. Selefilerin sivil faaliyetleri gizli bir şekilde sürdürülüyor; birçok ılımlı lider ortadan kayboldu, projelerine son verildi. Bu durum da yeni bir radikalleşme sürecine neden oldu.
Dağıstan’daki bu şiddet yanlışı dönüşüm, Soçi’ ye daha yakın olan diğer cumhuriyetler tarafından da taklit edilmeye başlandı. Eylül ayında Çeçenistan’ ın batı komşusu olan İnguşetya’ nın devlet başkanı, direnişçilerin ailelerinin evlerinin yıkılacağını ve arazilerine el koyulacağını bildirdi. Putin, teröristlerin eylem mağdurlarına verdiği zarardan ailelerini de sorumlu tutan yasa tasarısını Duma’ ya sunarak aynı eğilimi sergiledi; tasarı ise Kasım ayında yasalaştı.
Soçi’ de gerilim tırmandıkça Federal Güvenlik Servisi; içerisinde gelişmiş siber casusluk tedbirlerinin de yer aldığı, geniş bir denetim programı uygulamaya başladı. Soçi şehri resmi görevlilerinden Sergey Domorat bana “Kimse buradaki “terörist” tehditi göz ardı edemez” dedi. “Özellikle de Kremlin asla”.
Soçi çevresindeki güvenlik, olimpiyatın huzurlu bir şekilde gerçekleşmesini garanti edebilir. Fakat olimpiyat oyunlarının ötesinde, Kafkasya’ daki baskı onarılmaz bir hasara neden olacaktır. Soçi sonrasında; siyasi iradenin de bu doğrultuda olduğunu varsaysak bile; direnişçilerin güvenini tekrar kazanmak ve rehabilitasyonlarını sürdürmek imkânsız değilse bile çok zor olacaktır.
Kaynak: New York Times:
Yazar: Ekaterina Sokirianskaia
Çeviri: Dilek Soykuvvet
5 Aralık 2013
Ekaterina Sokirianskaia, Uluslararası Kriz Grubu’ nun Kuzey Kafkasya proje koordinatörüdür.