Birçok ülke, kendi ülkelerinde bulunan farklı dilleri koruma altına alırken, dillerin yaşaması için ise eğitim dili olarak yaşam bulmalarını sağlıyor. BM üyesi 194 ülkeden 113’ünde birden çok resmi dil var.
AK Parti kulislerinde “Demokratikleşme paketi” nde, Kürtlerin anadilde eğitim talebine karşın, “özel okullarda” anadilde eğitime ilişkin düzenlemenin yer alacağı belirtiliyor. Türkiye’de anadilde eğitim talebi ısrarla karşılanmazken, dünya örnekleri ise anadilde eğitimin bir insan hakkı olduğunu adeta ortaya koyuyor. BM üyesi 194 ülkeden 113’ünde birden çok resmi dil kullanılırken, Bolivya’da ise 37 dil, resmi dil olarak kullanılıyor.
Anadil, çocuğun kendi annesinden, ailesinden, çevresinden, soyundan ve ulusundan belirli, bilinçli bir öğrenim evresi olmaksızın edindiği, öğrendiği dildir. Anadili edinimi ve öğretimi, hemen doğumun ardından başlayan, bebeklik ve çocukluk yıllarında elde edilmesi biçimlenen dildir. Anadilinde eğitim ve öğretim, öğrencinin tüm derslerinin anadilinde işlendiği bir eğitim sistemini anlatır. Türkiye’de ise başta Kürtler olmak üzere birçok farklı kesim tarafından dillendirilen anadilde eğitim talebi ise yıllardır görmezden geliniyor.
BM üyesi 113 ülkede birden fazla resmi dil
UNESCO 21 Şubat 2002 tarihinde yayınladığı Dünya Dilleri Atlası’nda dünyada konuşulan 6.000 dilin yarısının yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olduğuna dikkat çekmişti. Birçok ülke, kendi ülkelerinde bulunan farklı dilleri koruma altına alırken, dillerin yaşaması için ise eğitim dili olarak yaşam bulmalarını sağlıyor. BM üyesi 194 ülkeden 113’ünde birden çok resmi dil var. Çin Halk Cumhuriyeti’nde 51, Hindistan’da 36, Rusya’da 34, İtalya’da 11, Filipinler’de 17, Güney Afrika’da 11 dil resmi dil ya da bölgesel resmi dil olarak bulunuyor. Türkiye ile sınırı bulunan Irak’ta 4, İran’da 8 dil anayasal olarak tanınıyor. İsviçre dışında çok dilli ülkelerde bir dil genel resmi dil konumundadır. Mesela Çin’de Çince, Rusya’da Rusça, Hindistan ve Pakistan’da da aynı resmi diller mevcut. Diğer diller ise genel resmi dil ile birlikte ya da bölgesel resmi dil durumundalar. Rusça, Rusya’nın tamamında, Tatarca ise Tataristan Cumhuriyeti’nde Rusça ile birlikte resmi dil işlevi taşıyor. İsviçre’de ise kanton dili ya da dilleri resmidir, onların üzerinde genel bir resmi dil yoktur. Batılı bazı ülkelerde egemen dilin yanı sıra ikinci dilin de öğretilmesi bir politika olarak benimsenmiştir. Özellikle kimi Avrupa ülkeleri, talep geldiğinde isteyen her etnik grup ya da azınlığın çocuklarına kendi anadillerinde eğitim-öğretim hakkı tanımıştır.
AK Parti’nin ‘özel okul’ planı
Türkiye’de ise anadilde eğitim talebi yıllardır “Böler” korkusu ile pompalanarak karşılanmıyor. AK Parti tarafından hazırlanan “Demokratikleşme paketi”nde merak edilen konuların başında da anadilde eğitim geliyor. AKP’ye yakın çevreler ve kulisler ise pakette anadilde eğitimin “özel okullarda” yapılmasının öngörüldüğünü belirtiyor. Buna gerekçe olarak ise Anayasa’nın 42. maddesi gösteriliyor. Bunun aşılması için Meclis’te mutabakat gerekeceği için bunun yerine pakette “özel okullarda” Kürtçe eğitim verebilmesinin önünün açılması bir seçenek olarak öne çıkıyor. 5580 sayılı Özel Eğitim Kanunu’nda yapılacak değişiklik ile “özel okullarda” anadilde eğitim hedeflenirken, bunun Kürtlerin talebini karşılamayacağı görüşü de hakim.
AK Parti hükümeti anadilde eğitimi minimize etmeye çalışırken, birden fazla dille eğitimin verilmesine dünya örnekleri ise şöyle:
Almanya
Almanya’da bazı eyaletlerde ilkokuldan başlayarak haftada 3 ila 5 saat zorunlu anadili dersleri veriliyor. “Ulusal Uyum Planı” adı altında çift dilli eğitimin gerekliliği yaklaşımı kabul ediliyor. Bu amaçla ortaokulun ilk yılından itibaren uygulanacak olan “karşılaştırmalı dil eğitimi” modelleri geliştirilmiştir. Bu modele göre haftada iki saat Türk ve Alman öğretmenlerin birarada girebilecekleri dersler düzenleniyor ve her iki dilin de karşılaştırmalı öğretimi uygulanıyor. Başbakan Erdoğan’da Almanya’ya yaptığı ziyaretlerde sık sık, Türkler için anadilde eğitim talebinde bulunuyordu.
Çin
Ülkede çok sayıda farklı etnik grup bulunmakta ve yaklaşık 140 farklı dil konuşulmaktadır. Ülkenin çoğu memur dili anlamındaki Mandarini konuşmaktadır. Ülkenin resmi dili Çince’dir. Çin anayasasında azınlık dillerinin korunması ve geliştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. 1984 yılında “Ulusal Azınlıkların Bölgesel Özerkliği Yasası” çıkarılmıştır. Bu yasayla bölgesel özerklik, bölgedeki dilin korunması ve geliştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Özerk bölgeler, o bölgedeki eğitim dili hakkında karar alma yetkisine sahiptir. Azınlık mensubu öğrenciler kendi anadillerinin yanı sıra Çince’yi de öğrenmek zorundadırlar.
Güney Afrika
1993 anayasası dile temel bir insan hakkı olarak bakmış ve çok dilliliği ulusal bir zenginlik kaynağı olarak ele almıştır. Anayasayla birlikte İngilizce ve Afrikaans dilinin yanı sıra dokuz farklı Afrika (yerel/kabile) dili resmi dil olarak kabul edilmiştir. Irkçı eğitim sisteminin ortadan kalkmasıyla birlikte çokdilli, çokkültürlü öğrenciler üniversite ve diğer okullarda bir arada öğrenim görmeye başlamıştır. Güney Afrika’da eğitimin ilk beş yılı çocuğun kendi anadilinde yapılmakta, ardından da İngilizce, Fransızca ya da Portekizce ile devam edilmektedir.
Bolivya ve İsviçre
Tam 37 dili resmi dil olarak tanıyan Bolivya bu alandaki rekorun sahibi. Çift dilli eğitim Bolivya yasalarına 1994’teki eğitim reformuyla girmiş. Ancak bu küçük Latin Amerika ülkesinin taşraya öğretmen göndermekte zorlanması nedeniyle ülkede okuma yazma bilmeyenlerin çoğunluğu İspanyolca dışında diller konuşan yerli halk. İsviçre, 23 kantonlu federal bir cumhuriyettir. Ülkenin resmi ve ulusal dilleri, Almanca, Fransızca ve İtalyanca’dır. Romans dili de ulusal dil olarak kabul edilmiştir. Ülke kantonlarının sınırı, konuşulan dillere göre çizilmiştir. Bazı kantonlarda tek dil, bazılarında da birden fazla dil kullanılmaktadır. İsviçre anayasasına göre, bölgeler dillere göre ayrılmakta, diller eşit statüde bulunmakta ve azınlık dilleri korunmaktadır.
İsveç
İsveç eğitim sistemi, evde konuşulan dili eğitimde de geçerli dil olarak kabul etmekte ve en az 5 kişilik grup oluştuğunda anadili öğretimi vermeyi belediyelere bir yükümlülük olarak şart koşmaktadır. Anadili öğretimine ihtiyaç olup olmadığını saptamak üzere okullar her eğitim yılının başında ihtiyaç yoklaması yapmak zorundadır.İsveç’te 32 dil grubuna yönelik olarak anadili öğretimi organize edilmektedir. Anadili öğretimi dokuz yıllık zorunlu eğitim sürecinde en fazla yedi yıl izlenebilmekte ve bu eğitimin organize edilmesinde velilerin talepleri önemli bir rol oynamaktadır.
İsrail
Ülke nüfusunun yüzde 82’si Musevi olmasına ve İbranice konuşmasına karşın ülkede oturan Arap nüfusun (yüzde 18) konuştuğu Arapça’ya özel bir statü tanınmıştır. Resmi dil İbranice olsa da, Arapça’ya eğitim ve kültür alanları ile kamu alanlarında özel bir statü verilmiştir. Arap azınlık ilk ve orta öğretimde kendi anadillerinde eğitim alırken ikinci dil olarak da İbranice’yi öğrenmek zorundadır. Yüzde 98’i İngilizce öğrenen Musevilerin, Arapça öğrenme zorunluluğu yok.
Hollanda
Hollanda, Avrupa ülkelerinde anadilde eğitim en çok destekleyen ülkelerden birisi olarak biliniyor. Dönemsel tartışmalarla anadilde eğitim saatleri geriletilse de yıllardır anadilde eğitimin uygulandığı bir ülke.
Kanada
Kanada’nın nüfusu 33 milyondur. Bunun 8 milyonu Fransız kökenlidir. İngilizce ve Fransızca, ülkenin resmi dilleridir. Quebec eyaletinde ağırlıklı olarak Fransızca konuşulmaktadır. Ülke çift dillidir. Resmi dilin yanı sıra isteyen kendi anadilinde öğretim veren okul açma ve hizmet isteme hakkına sahip. Bu hak anayasayla korunma altına alınmıştır. 20 civarında olan diğer azınlık dilleri korunma altındadır. Kanada hükümeti değil baskı uygulamak, bütün azınlık dilleri için okul, dernek açma, gazete yayımlama, hatta devlet imkanlarıyla televizyon yayını yapma imkanlarını sunmaktadır. Ülkede devlet kanalından haftada iki saatlik bir ‘Türkçe yayın’ hizmeti de sunulmaktadır.
Fransa
Fransa’da okullar çok dillidir. Ülkedeki azınlık dilleri de özel ve resmi okullarda okutulmaktadır. Azınlık dillerini özel okullarda isteyen öğrencilere öğretilmesi anaokulundan itibaren serbesttir. Bask ve Alsace-Mosell bölgelerinde, isteyen anaokul ve ilkokullar eğitimlerini tamamen Bask veya Alsace dilinde alabilirler. Orta öğretimde de durum aynıdır. Devlet bu sisteme mali katkı yapmakla yükümlüdür. Bask bölgesinde Bask dili, bölgede yüzde 70 oranında devlet, yüzde 30 oranında anne-babalar tarafından finanse edilmektedir.
Belçika
Fedaratif bir ülke olan Belçika’nın üç resmi dili var. Fransızca, Flamanca (Felemenkçe) ve Almanca. Belçika’da dil grupları özerktir. Bu nedenle üç topluluk (Flamanya, Valonya ve Brüksel), özellikle eğitim ve kültür konularında kararlarını tümüyle kendileri almaktadır. Brüksel okullarında Fransızca konuşanlar için Flamanca, Flamanca konuşanlar içinse Fransızca öğrenmek zorunludur.
Hindistan
Hindistan, 22 eyalet ve merkezi hükümete bağlı dokuz idari bölgeden oluşmaktadır. Nüfusun yüzde 83’ü Hindulardan ve diğer yerel gruplardan (Müslüman, Hıristiyan, Sih, Budist) oluşmaktadır. Ülkede 872 dolayında dil, lehçe ve diyalekt konuşulmaktadır. Tüm eyaletlerde İngilizce resmi dil olarak kullanılmakla birlikte çoğu eyalette Hintçe de resmi dil olarak kullanılmaktadır. Ülke, dünyada en fazla farklı dil ve kültürü bir arada bulunduran ülkedir.
ABD
ABD’nin Kaliforniya, Arizona, Massachusetts, Georgia ve New York eyaletlerinde İngilizce bilgisi yetersiz olan öğrenciler, derslerde geri kalmamaları ve İngilizcelerini geliştirmeleri için bir sene çift dilli eğitim yapan özel sınıflarda eğitim görebiliyor. Her yıl dünyanın dört bir yanından binlerce insanın göçtüğü ABD’de anadil ve anadilde eğitim konusundaki ayrılıklar liberaller ve muhafazakârlar arasındaki tartışma konularından biri. Muhafazakârlar İngilizcenin resmi dil olarak ilanını talep ederken, liberaller eyalet bazında tanınan anadilde eğitimin federal yasalarla güvence altına alınmasını istiyor. Tartışmanın en yoğun yaşandığı eyaletlerden biri de evlerinde İngilizce konuşulmayan binlerce Latin Amerika kökenli ailenin olduğu Teksas. Çocuklar yeni tanıştıkları İngilizceyle derslerden geri kalmamak derdinde.
İspanya
1978 İspanyol Anayasası’nın 3. maddesi Kastilya dilinin resmi İspanyolca olarak tanındığı karara bağlanmakta, fakat Kastilya dili dışında diğer İspanyol dillerinin kurulacak özerk bölgelerin statüleri uyarınca ikinci resmi dil olarak tanınması da kabul edilmektedir. 3. madde İspanya’nın bu dilsel çeşitliliğinin kültürel bir miras olduğunu belirterek, bu mirasın korunmasına ve saygı gösterilmesine de yer vermektedir. Bu bağlamda bugün İspanyol Anayasası’nda tarihsel milliyet olarak adlandırılan ve diğer 14 bölgeden daha geniş özerkliklere sahip olan Katalonya, Bask Ülkesi ve Galiçya’da bölge halkının dili 2. resmi dil statüsündedir. Eğitim de bu özerk bölgelerin yetki alanında olan bir konudur ve her üç bölgede de anadilinde öğretim mevcut.
diha (Dicle Haber Ajansı)
ufkumuz.com