Karaçay aktivist ve Türk Konseyi üyesi Hasan Khalkechev Karaçay-Çerkes makamlarını Karaçay sivil örgütlerini ele geçirdikleri ve cumhuriyetin siyasal ve ekonomik gelişimini engelledikleri iddiasıyla eleştirdi. Komşu Kabardey-Balkar gibi Karaçay-Çerkes’de de yönetim muhalefeti karşısına almak yerine hükümet yanlısı sivil hareket oluşturmak suretiyle cumhuriyetteki gerçek sivil politik faaliyetleri bitirdi. Khalkechev’e göre Karaçay-Çerkes Rusya içindeki diğer bölgelerin gerisine düşmekle kalmadı, diğer Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerinin de gerisinde kaldı. (politika09.com, 23 Temmuz)
Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesinden bu yana, Rusya Federasyonu içindeki azınlıklar kendilerini Kırım Tatarlarıyla karşılaştırıyorlar ve Kırım Tatarları’nın durumunun kendilerinden çok daha iyi olduğunu görüyorlar.
Khalkechev ikisi de Türkçe konuşan ve ortak tarihsel deneyimler yaşamış olan etnik Karaçayları ve Kırım Tatarlarını mukayese etti. Aktiviste göre “Karaçay halkının 14 yıllık sürgünü 1957’de sona erdi ve o zamandan beri ulusal cumhuriyet biçiminde devlet geleneğine sahipler. Karaçaylar Karaçay-Çerkes’de yerli halk statüsüne sahipler ve sayıca en kalabalık halklar. Kırım Tatarları 45 yıllık sürgünden 1989’da geri döndüler. Ukrayna’da özerk değillerdi ; ülke nüfusunun sıradan bir parçası idiler. Kırım Tatarları şimdi Rusya Federasyonu nüfusuna bağlı olmanın yanında Kırım Cumhuriyeti içinde de mutlak azınlıklar” (politika09.com, 23 Temmuz)
Karaçayların üstün konumlarına karşılık Kırım Tatarları hükümetten bağımsız, Tatarca ve Rusça yayın yapan yedi gazeteye sahipler. Ayrıca yedi tane yüksek kaliteli dergi çıkarıyorlar. Kırım Tatarlarının kendi yayın evi, kütüphanesi, tiyatrosu, 24 saat Tatarca yayın yapan radyosu, biri yetişkinler diğeri çocuklar için Tatarca yayın yapan iki televizyon kanalı, dört dilde (Kırım Tatarcası, Rusça, Ukraynaca ve İngilizce) eğitim veren tam donanımlı dört okulu var. Kırım Devlet Üniversitesi Kırım Tatar dil ve edebiyat bölümü ile Türk dili bölümüne sahip. Buna karşılık radyo ve televizyonda Karaçay dilinde yayın süresi “acınacak durumda”. Karaçayların kendi tiyatrosu yok. Karaçay-Çerkes’deki tüm yayınlar dışarıda basılıyor. Karaçayların tek gazetesi haftada iki defa yayınlanıyor. Khalkechev’e göre Karaçaylar Rusya’da nüfusu 200.000 üzerinde olduğu halde kendi dergisine sahip olmayan tek halk. (politika09.com, 23 Temmuz)
500.000 nüfuslu Karaçay-Çerkes Kuzey Kafkasya’da etnik çeşitliliği en fazla olan bölgeler arasında yer alıyor. Türk-dilli etnik Karaçaylar % 41 ile en kalabalık ve siyasete hakim olan halk. Etnik Ruslar % 32 ile ikinci sıradalar ama siyaseten zayıflar. Çerkesler nüfusun % 12’sini oluşturmalarına rağmen siyasal olarak etkililer. Çerkesler ve Abhazlarla akraba olan etnik Abazaların oranı yaklaşık % 8. Bir başka Türk-dilli halk olan Nogaylar Karaçay-Çerkes nüfusunun % 3’ünü teşkil ediyor (Rusya Devlet İstatistik Servisi, 2010, nüfus sayımı sonuçları). Karaçay-Çerkes etnik sorunu çözmede diğer Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerinden çok farklı bir yol izliyor. Azınlıklar, özellikle Abazalar ve Nogaylar, Karaçay-Çerkes içinde öz-yönetim hakkına sahip oldukları Abazin ve Nogay özerk bölgelerinde yaşıyorlar.
Etnik Karaçaylar cumhuriyetin siyasetine hakim olsalar bile kendi durumlarını yetersiz buluyorlar. Rusya Komünist Partisi’nin başka yerlerde muhalif tavır takınmasına karşılık yerel şubesinin düzenin parçası haline gelmesi eleştiriliyor. Karaçay-Çerkes yöneticisi Raşit Temrezov’un yanına çekme ve maddi teşvikler sunma yoluyla muhalefeti kontrol altında tuttuğu söyleniyor. (politika09.com, 3 Ağustos)
Temrezov’un siyasal geleceği de belirsiz. 38 yaşındaki siyasetçi, selefi Boris Ebzeyev’in yerine 2011 yılında göreve geldi. Ebzeyev bu karmaşık cumhuriyeti yönetmede başarısız olduğu için istifa etti. Temrezov cumhuriyetin eski başkanlarından Mustafa Badtıyev’in damadı Ali Kaitov’a yakınlığıyla biliniyor. Badtıyev’in adı 2004 yılında bir grup yerli işadamının öldürülmesine karışmış ve cumhuriyette çatışmalar yaşanmıştı (compromat.ru, 13 Ağustos’ta erişildi). Temrezov’un parlak olmayan şöhretine rağmen cumhuriyetin başı olarak atanmasının sebebi Moskova’nın Karaçay-Çerkes’te istikrarı tercih etmesi ve Temzerov klanının bu güvenceyi vermesiydi.
Rusya makamları ekonomik başarısından ötürü Karaçay-Çerkes için övücü bir dil kullanıyor. Burası Rusya hükümetinin kayak tesisleri yapacağı Kuzey Kafkasya cumhuriyetleri arasında yer alıyor. (yuga.ru, 7 Ağustos) Buna karşılık, Karaçay-Çerkes bütçesinin % 60’ı Moskova tarafından sübvanse ediliyor. (minfin09.ucoz.ru, 20 Ocak)
Çerkes milliyetçiliğin yükseldiği ve ayaklanmanın devam ettiği komşu Kabardey-Balkar ile mukayese edildiğinde Karaçay-Çerkes çok daha sakin bir yer. Oysa Moskova’nın Karaçay-Çerkes yönetimine uyguladığı ayrıcalıklı muamele bu cumhuriyetin de komşularıyla aynı risk kategorisi içinde yer aldığını gösteriyor. Merkezi hükümetin en ufak düşüncesizliği veya ekonomik durumdaki değişme bu küçük ama karmaşık bölgeyi istikrarsızlığa itebilir.
Valery Dzutsev
Çeviri : Dr. Ömer Aytek Kurmel
Cherkessia.net, 15 Ağustos 2014