Adigey’e bağlı Afıpsıpe köyünde Çerkesler, 1830’lu yıllarda Ruslar’ın Kuzey Kafkasya’da ilerlemesine karşı savaşan Kızbeç Şerelıko’nun heykelini dikmeye hazırlanıyorlar. Heykeli İkinci Dünya Savaşı’nda savaşmış Sovyet askerleri anısına yapılmış anıtın yanına yerleştirmeyi ve bu vesileyle, Moskova’nın ayrıştırma çabalarına karşılık, Çerkesler’in bir bütün olduğunu göstermeyi düşünüyorlar. Bu girişim Rus milliyetçilerini hiddetlendiriyor.

Dikilmesi planlanan heykelin bronzdan yapılmış minyatürü 9 Temmuz’da Adigey Cumhuriyeti Ulusal Müzesi’nde teşhir edilmeye başlandı. Bu cumhuriyetin eski kültür bakanı Gazi Çemişo “Çerkes tarihinin basit ve sıradan olmayıp, sahip olduğu çok sayıda kahramandan birinin Şerelıko olduğunu” vurgulayarak Afıpsıpe’ye dikilecek heykel sayesinde “Çerkes halkının bağımsızlığı ve özgürlüğü için savaşan herkesin” hatırlanacağını söyledi (yuga.ru, 9 Temmuz). Şerelıko’nun komutası altındaki Çerkes birlikleri en az iki defa, 1834 ve 1837 yıllarında, kendilerinden çok daha kalabalık Rus birliklerini mağlup etti ; çok sayıda Rus askerini ve subayını öldüren Çerkes birlikleri nisbeten az kayıp verdiler. Çemişo’ya göre Şerelıko “korkusuz bir savaşçı, yetenekli bir askeri lider ve yurdunu seven bir dağlı” idi.

Çok sayıda insan projeye destek veriyor. Heykel, James Bell’in 1840 tarihli “Çerkesya’dan Savaş Mektupları” adlı klasikleşmiş eserinde bulunan bir resim esas alınarak yapıldı. Heykeltraşlar Vladimir Jdanov ve Migrant Arutyunyan tarafından bronzdan yapıldı. Projenin bir başka destekçisi Çemişo’nun başkanlığını yaptığı Çerkes Kültür Mirası Vakfı. Mimar Abdullah Bersirov ve binicilik okulunun başındaki Adem Hıdzetl de projenin içindeler.

Geçen hafta (9 Temmuz) yapılan oturumda söz alan Çemişo ve diğer konuşmacılara göre Afıpsıpe, Şerelıko’nun hayatıyla en fazla özdeşleşmiş yer olduğu ve çok sayıda efsaneye ev sahipliği yaptığı için seçildi. Şerelıko heykelinin, İkinci Dünya Savaşı’nda cepheye gitmiş köy sakinleri anısına yapılmış anıtın yanına dikilmesi kararı da uzun uzun düşünülerek verilmiş ve “çok derin sembolik anlam” taşıyor: Çerkes konuşmacılara göre “anayurt tüm kahramanlarına saygı gösteriyor” (yuga.ru, 9 Temmuz).

Öncüler köye dikilecek heykel için maddi yardım topluyorlar. Bronzdan yapılacak heykel 3.3 metre eninde ve 4 metre boyunda olacak. Geçen hafta müzede teşhir edilen mini heykel Kafkas savaşının bitmesinin 150. yılı anısına yapılan 12 heykelden biri. Çemişo’ya göre “12” rakamı da derin bir sembolik anlam taşıyor : Adiğe bayrağının üzerinde 12 yıldız var ve bu, Şerelıko’nun yalnızca bir köyün veya cumhuriyetin değil, tüm Çerkesler’in kahramanı olduğu anlamına geliyor.

Doğal olarak bazı Ruslar Çerkes kahramanın heykelinden, Adigey’deki Çerkes liderlerinin açıklamalarından ve planlarından rahatsızlık duyuyor. Nakanune.ru haber servisine göre bazı Rus blogcular “Çerkesler’in Rusları kendi topraklarında işgalci olarak göstermeye çalıştıklarına ve Rusya’yı kendi yurtları olarak görme hakkını ellerinden almak istediklerine” inanıyorlar (nakanune.ru, 11 Temmuz).

Bu, Kuzey Kafkasya halklarının ve diasporalarının atalarının istilacı Rus güçlerine karşı savaşını hatırlama ve anma çabalarının bazı Rusları kızdırmasının ilk örneği değil.

En çarpıcı örnek Çeçenya’da yaşandı. Geçen yıl cumhuriyetin başı Ramazan Kadirov 19. yüzyıl Kafkas savaşları sırasında Rus askerlerini öldüren Çeçen kadınların anısına Khangiş-Yurt köyünde yapılan anıtın açılış törenine katıldı (bakınız EDM, 26 Eylül 2013). Rusya Federasyonu’nun Rus olmayan ve hatta etnik Ruslar’ın çoğunlukta olduğu bölgelerinde ataları Moskova’nın istilasına karşı savaşmış halklar anıtlar dikerken ve tarihi yeniden kaleme alırken duygularını saklama gereği duymuyorlar.

Rus makamları Şerelıko anıtının dikilmemesi için ellerinden geleni yapacaklar. Geçmiş aylara bakarak öncüleri suçlamalarını, Adigey ve başka yerlerde heykel karşıtı gösteriler düzenlemelerini ve heykel dikildiği takdirde Suriye’deki iç savaştan kaçan Çerkesler’in dönüşüne Moskova’nın izin vermeyeceğini iddia etmelerini bekleyebiliriz (bakınız EDM, 16 Eylül 2013).

Moskova’nın elinde bir koz daha var : Ukrayna’nın doğusundan gelen mülteci dalgası sebebiyle (bakınız EDM, 7 Temmuz), Rusya makamları kısa süre önce Adigey’de olağanüstü durum ilan ettiler ; bunu kullanarak projelerin çoğunu askıya alabilirler. (ITAR-TASS, 14 Temmuz).

Paul Goble

Kaynak: http://www.jamestown.org/regions/thecaucasus/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=42627&tx_ttnews%5BbackPid%5D=54&cHash=585aca184788e07c871aa61a16853d80#.U8hwofl_upc

Çeviri : Dr. Ömer Aytek Kurmel

Cherkessia.net, 18 Temmuz 2014