Sovyetler Birliği kurucusu Vladimir Lenin’in 1921’de İstanbul’u işgalden kurtarıp hayal ettiği “Komünist Türk” yönetimine teslim etmeyi planladığı ortaya çıktı.
Rus tarihçisi Aleksandr Şirokorad, Nezavisimaya Gazeta gazetesinin askeri eki Voenoe Obozrenie’in (Askeri Bakış) sayfasında Lenin’in Türkiye’yi gizlice Bolşevikleştirme planlarını anlattı. O yıllarda Bolşevik yönetimiyle savaşan devrim karşıtı Rus Beyaz ordu birlikleri Karadeniz üzerinden gemilerle İstanbul’a kaçmıştı. İstanbul’a 145 bin 693 Rus’un kaçtığını belirten Şirokorad, “Bunların 116 bin 758’i asker, 28 bin 935’i ise sivil idi. O sırada İstanbul boğazları bölgesinde çoğu genç erkek olmak üzere yaklaşık 40 bin Rus göçmen bulunuyordu.” dedi.
Şirokorad’a göre, işgal altındaki İstanbul’da Pyotr Vrangel’in komutanlık ettiği Rus birlikler ne yapacağını bilmiyordu. İstanbul’da kaldığı kamplarda açlık çeken Rus askerlerin, bölgedeki Fransız askerlerine ihanetten (Rusya’da) dolayı nefret duyduğu belirtildi. Rus tarihçi, “Bazı Rus subaylar, Mustafa Kemal Atatürk’ün ordusuna kaçmak istedi. Ama yakalandılar, dövülerek kurşuna dizildiler.” dedi.
Tarihçiye göre, onlarca Rus subay, bu sefer İstanbul’u işgalden kurtarıp Bolşevikleri teslim etmeyi kafasına koydu. Amaçları Lenin yönetiminden hem af hem de mükafat kazanmak. Şirokorad’a göre, VÇK (KGB’nin ilk adı) konudan haberdar oldu. 22 Nisan 1921’de Lenin, Sovyet Dışişleri Komiseri Çiçerin’den çok gizli bir mektup aldı. Mektup yoldaş E. isimli gizli bir kişinin önerisini aktarıyor. Yoldaş E. İstanbul’daki Rus ordusuyla temasa geçmeyi öneriyordu. Öneriye göre, Rus askerlerine Sovyet silahları verilecek ve onlar İstanbul’u ele geçirerek Sovyet yönetimine teslim edecekti.
Dışişleri Komiseri ise Lenin’e, “Daha sonra İstanbul’u yasal sahipleri Türklere verelim, fakat Ankaralı Kemalistlere değil, oluşturacağımız ve silah sağladığımız işçilere verelim. Formalite olarak İstanbul’u Türk devletine teslim edeceğiz…” teklifinde bulunuyor. Şirokorad’a göre, yoldaş E. ayrıca Balkanları da ele geçirmeyi öneriyordu.
Tarihçiye göre, ertesi gün 23 Nisan’da Sovyet üst düzey kurulu Politbüro’da İstanbul’un ele geçirilmesi planı masaya yatırıldı. İstişarede yoldaş E.’nin önerisine onay verilirken, aylık 15 bin lira maaşla İstanbul’a 20 propagandacı aktarılması da kararlaştırıldı.
Fakat tarihçi, konuyla ilgili Politbüro ve KGB’ye ait çok belgenin henüz açıklanmadığına dikkat çekiyor. Operasyondan neden vazgeçildiğine yanıt veremeyen Şirokorad, devrim karşıtı çok sayıda ünlü Rus komutanın Bolşeviklerle barışmasının Lenin’in aleyhinde bir gelişme olabileceği varyasyonu üzerinde de duruyor. Operasyonun başarılı olabileceğine inandığını ifade eden Şirokorad, “Gelişmenin ardından Rusya ve Türkiye arasında ilişkilerin nasıl olacağını ise hayal kurmayı sevenlere bırakıyorum” değerlendirmesinde bulunuyor.
Fuad Seferov, Moskova, Cihan