Rusçuluk olarak adlandırılan bu anlayış nasıl oldu da hâsıl oldu?

Erdoğan Boz 11 December 2014
Политикэм и тхьэмыщк1афэ: Революционист-демократ гъэзэжыныгъэ

 

Daha önceki yazılarımdan birinde Türkiye’deki Çerkeslerin nasıl “devletçi” olduklarından bahsetmiştim . Elbette bu “devletçilik” meselesi tek yazıyla çözülebilecek, nihayete erdirilebilecek kadar basit bir mesele değil. Sosyal, siyasal, ekonomik, tarihsel, psikolojik, vs. pek çok farklı boyutu olan meşakkatli bir araştırma konusu. Benim burada yapmaya çalıştığım sadece küçük ipuçları yakalayarak farklı bir bakış açısı önermek.

 

Bu karmaşık meselenin bir diğer boyutu da, kimileri tarafından “Rusçuluk” olarak adlandırılan şeydir: namı diğer “Devrimci-Demokrat Dönüşçülük”. Karşıtlarının “Rusçuluk,” taraftarlarının da “Devrimci-Demokrat Dönüşçülük” olarak adlandırdığı bu anlayış, bana göre, daha önce Türkiye ile ilgili kısmında bahsettiğim ve “devletçilik” olarak adlandırabileceğimiz daha geniş bir kavramın, farklı bir coğrafyadaki ve başka kurumsal ilişkiler içindeki görünümüdür. Tam da burada “devletçilik” kavramından kastımı kabaca da olsa açayım: Çerkeslerin, sorunlarına yönelik çözümün kaynağı olarak vatandaşı oldukları devletlerin atacağı adımların görülmesi, kendilerinin ise pasif bir nesne olarak kalmaları şeklinde özetlenebilecek, kendi öz deneyimlerinden uzak, kendi potansiyelinden kaynaklanmayan, daha çok tepeden inmeci çözümler öneren bakış açısı. İşte bu devletçi anlayışın Rusya nezdindeki görünümüdür “Devrimci-Demokrat Dönüşçülük”.

 

Başa dönecek olursak; Rusçuluk olarak adlandırılan bu anlayış nasıl oldu da hâsıl oldu? Bu soruya, Yamçı Dergisi’nden alınan, aşağıdaki radyo yayını metni kadar açıklayıcı olabilecek bir yazı daha olduğunu zannetmiyorum:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kamçı dergisi ile İstanbul’da başlayıp Ankara’da Yamçı ile devam eden ve “kısmen” Nart dergisiyle birlikte günümüze kadar gelen dergicilik geleneğinin, bugünkü “devrimci-demokrat dönüşçü” geleneğin de temeli olduğu sanıyorum pek çoğumuzca malumdur.

 

Bana göre, bu gelenek aynı zamanda Rusya’nın Çerkeslerle ilgili resmî ideolojisinin Türkiye’ye ihracının da başlangıcını oluşturur. Yamçı dergisinde, yukarıdaki alıntı dışında Rusya’nın resmî tarih anlayışını yansıtan, bu yazıya dâhil edemeyeceğimiz kadar çok çeviri, röportaj ve telif yazı bulmak mümkündür. Bu yazıların büyük bir bölümü, diasporada asimile olmaya mahkûm “büyük” (anavatanlarındaki nüfustan çok daha büyük) bir Çerkes nüfusun “tarihî topraklarına” “döndürülmesi” hedefine yöneliktir. Bu geleneği siyaseten daha iyi anlamak açısından, devrimci-demokrat dönüşçülüğün o yıllarda benimsenen önemli birkaç temel kabulünden bahsetmek gerekir:

 

Çerkes meselesi Türkiye ayağında, asimilasyonist devlet politikaları nedeniyle siyasi bir alanın parçası olsa da, anavatanda siyasi değil demografik bir meseleydi.

Sosyalist sistem Çerkeslere yeterli hak ve özgürlükleri tanıdığına göre, Türkiyeli Çerkes nüfusunun anavatana taşınması, sorunu çözecekti.

Sorun demografik olduğundan, sınırları tarihî referanslara göre çizilen tarihî Çerkes toprakları değil, statüko tarafından belirlenen siyasi birimler “anavatan” olarak kabul edilmeliydi.

 

Bu çok temel kabullerden hareketle o günden bugüne yürütülen siyasetin bazı pratik sonuçları olduğunu tahmin etmek hiç de zor olmasa gerek. Bunlardan ilki Türkiyeli Çerkeslerden bahsederken bugün ağzımızı her açışımızda zikrettiğimiz 3-5 milyon rakamıdır. Kendini etnik Çerkes kimliğiyle ifade edenlerin sayısının hiçbir zaman ulaşmadığını düşündüğüm bu rakamlar yıllarca Kafkasya’da siyasetin manipüle edilmesinde kullanıldı. Çerkes meselesinin çözümü, bu 3-5 milyonluk Türkiyeli nüfusun en azından bir kısmının dönüşüne bağlandı ve sorunun Rusya ayağındaki siyasi yön görmezden gelindi. Aradan geçen yıllar içinde özellikle Ankara kaynaklı bu anlayışın yayıldığı Türkiye’deki pek çok dernekte, bu derneklerin merkezî örgütü olan Kaf-Fed’de ve bir üst kademede bulunan DÇB’de en önemli mesele “dönüş” meselesi olarak lanse edilse de, dönüşçü kadroların kendileri dahi büyük oranda sözde dönüşçüler olmanın ötesine geçemedi, anavatanlarına dönemedi.

 

Çerkeslerin Türkiye’deki ve anavatanlarındaki sorunlarıyla ilgili anavatandaki ve diasporadaki ikircikli yaklaşım da, kapsayıcı bir siyasi anlayış geliştirilmesinin önündeki en büyük engel oldu. Ülkeler arasında “köprü olmanın” ötesine geçemeyen sığ bir anlayışın kaynağı oldu. Bunun sonucunda hem Türkiye’de hem Rusya’da sorunun çözümünde kilit olduğu düşünülen siyasi elitlerle ilişkiler gelişip derinleşirken, sivil toplumla bağlar koptu. Özellikle 2000 yılında gerçekleşen tartışmalı DÇB seçimleri sonrasında kemikleşen DÇB yönetimi bunun en somut örneğidir. Mevcut DÇB yönetimindeki isimlere ve kişisel tarihlerine kısaca bir göz atmak bile bu derin ilişkileri görebilmek açısından yeterlidir. DÇB’nin kuruluşundan bu yana her koşulda yönetim kurullarının bir yerlerinde bulunmaları, kendi ifadeleriyle “görevin üstlerine kalmasıyla” açıklanamaz herhâlde.

 

Son birkaç yıldır yürütülen isim (Adige-Çerkes) tartışmalarına, farklı ülke parlamentolarına yapılan soykırım başvurularına, soykırım üzerine kurulan siyasete, Soçi olimpiyatlarına karşı yükseltilen sese, Çerkes cumhuriyetlerinin birleşmesi için yürütülen girişimlere (ki dönüşçü zevat bu girişimlere demografik olarak olumsuz etkisi olacağı düşüncesiyle karşı çıkmaktadır) ve henüz çok zayıf da olsa anavatanda ortaya çıkmakta olan sivil girişimlere yönelik itirazların temelinde bu statükoyu koruma refleksleri yatmaktadır. Elbette Rusya’nın güvenlik gerekçeleriyle meseleye doğrudan müdahaleleri de büyük bir etkendir. İşte tam da bu yüzden, bu statükonun daha ne kadar devam edeceği diaspora ve anavatan arasındaki sivil ilişkilerin seyrine bağlı gibi görünüyor. Bu ilişkilerin bir gün kurulacağına dair inancımızı da canlı tutmak gerekiyor.

 

Bir gün gerçekleşmesi umuduyla!

 

http://www.gusips.net/columns/7597-eski-bir-mitciden-ermeni-beslemeye-cerkesler-nasil-devletci-oldu.html

Yamçı Dergisi (Mayıs 1977-Şubat 1978), bileştirilmiş sayı 7-16, s. 429-430

 

………………………………………………..

Политикэм и тхьэмыщк1афэ: Революционист-демократ гъэзэжыныгъэ.

Япэрей си тхыгъэхэм зым и гугъу щысщ1ат Тыркум щыпсэу адыгэхэм я «этатизм»-ым . Ахьей, мы «этатизм» проблемэр тхыгъэ закъуэк1э зэпкъырыпхыфын хуэдизу проблемэ къызэрыгуэк1къым. Ат1э социаль, политикэ, экономикэ, тхыдэ, психологие, н. лъэныкъуэхэмк1э къэхутэн хуей 1уэху хьэлъэщ. Сэ мыбдеж зияужь сихьар 1уэхур и зы к1апэмк1э къэзубыдурэ, еплъык1э щхьэхуэ къыхэзгъэщыныращ.

Аращи, мы 1уэху хьэлъэм и зы лъэныкъуэри, языныкъуэр «урысизм»-к1э (Rusculuk) зэджэ бгъэдыхьэк1эращ; нэгъуэщ1у зэреджэу, «революционист-демократ гъэзэжыныгъэ» (Devrimci-demokrat Dönüşçülük). Абы пэщ1этхэр «урысизм»-к1э, абы къуэтхэри «революционист-демократ гъэзэжыныгъэ»-к1э зэджэ мы бгъэдыхьэк1эр, сэ сызэреплъымк1э, япэрей си тхыгъэхэм язым Тырку къэралыгъуэ лъэныкъуэм и гугъу щысщ1а «этатизм»-к1э дызэджэфыну нэхъыбэ зэщ1эзубыдэ зы терминым, нэгъуэщ1 зы хэгъэгум, нэгъуэщ1 институциональ зэпыщ1эныгъэхэр зи1э и зы теплъэгъуэщ. Мис мыбдеж дыдэм «этатизм»-к1э сызэджэ терминым къизгъэк1ым к1эщ1у нэхъ мыхъуми и гугъу сщ1ын хуейщ: адыгэхэр щыпсэу къэралыгъуэхэм езыхэр, проблэмэхэр 1уэтэжыным и къежьап1э нэщэнащхьэу мы къэралхэм езыхэр къалъытэн; к1эщ1у жып1эмэ, Адыгэхэм езыхэм замыгъэп1эт1ауэу ахэм къыхуаунэт1ахэм ежьэн хуейуэ, езы я 1эзагъэхэм, лъэк1ыныгъэхэм къыхэмык1, ауэ къылъаук1э хущхъуэхэр зыгъэкъабыл бгъэдыхьэк1эщ. Мис мы «этатист» еплъык1эм Урысейм ехьэл1а и теплъэгъуэр «революционист-демократ гъэзэжыныгъэ»-ращ.

И къежьап1эмк1э зыдгъазэмэ, урысизм-к1э зэджэ мы еплъык1эр дауэ къызрежьар? Мы упщ1эм и жэуапыр, Ямчы зиц1э журналым къыщытрадзауэ щыта радио программэ гуэрым и текстым нэхърэ нэхъыф1у къэзыгъэлъэгъуэфын нэгъуэщ1 текст щы1эуэ си гугъэкъым:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Камчы журналымк1э Истамбыл къыщежьэу, Анкара Ямчык1э зызукъуэдия, лъэныкъуэк1э «Нарт» журналымк1э нобэм къэса мы журналистик хабзэр «революционист-демократ гъэзэжыныгъэ» хабзэми зырилъабжьэр 1уэхум щыгъуазэ ц1ыху куэдымк1э нэрылъагъущ.

Сэрк1э мы хабзэр адыгэхэми ехьэл1а урысей къэрал идеологиер Тыркумк1э къак1уэу къызэрыщ1идзами и къежьап1эщ. Ямчы журналым, ищхьэк1э къыщыста пычыгъуэм нэмыщ1, урысей къэралым и тхыдэ еплъык1эр зыгъэлъагъуэ, мы тхыгъэм къызэрыхэдмыгъэхьэфын хуэдизу куэд хъу тхыгъэ зэдзэк1ахэр, зэпсэлъэныгъэхэр, тхыгъэ 1эдакъэщ1эк1хэр къыщыплъагъуфынущ. Мы тхыгъэхэм нэхъыбэр зытеухуар хэхэсу к1уэдыжыныр зыхуэк1уа адыгэ ц1ыху бжыгъэшхуэм (хэкурыс адыгэхэм нэхърэ куэдк1э нэхъыбэуэ къалъытэ) адыгэхэм я «адэжь щ1ыналъэм» ягъэгъэзэжыныращ. Мы гупсысэк1эр политикэ лъэныкъуэк1э нэхъ гуры1уэгъуэ хъун щхьэк1э, революционист-демократ гъэзэжыныгъэм пылъахэм а лъэхьэнэм (70 илъэсхэм) пэжу ялъытэу щыта зы-т1ум и гугъу щ1ын хуейщ:

Адыгэ проблемэр Тырку лъэныкъуэмк1э ассимиляцэ политикэхэм къыхэк1ыу, политикэ 1уэхуу щытми, Хэкумк1э демографие 1уэхут.

Социалист системэм адыгэхэм хуитыныгъэрэ я хьэкъхэмрэ (право) къазэрыритым къыхэк1ыу, Тыркум ис адыгэхэр Хэкум пшэжмэ, проблемэ щы1эжынутэкъым.

Проблемэр демографием зэрепхам къыхэк1ыу, Хэку жыхуэп1э хъунур тхыдэм къызэрыхэщк1э къэплъытэну Адыгэ Хэкужь щ1ыналъэр мыхъуу, статус кво-м къигъэлъагъуэ къэралыгъуэ щхьэхуэхэрат.

Мис мы къэлъытэныгъэхэм къыхэк1ыу, абы лъандэрэ къэгъуэгурык1уэ политикэм къыхэк1а гуэрхэри нэрылъагъущ. Мыхэм япэ ищыр Тыркум щыпсэу Адыгэхэм я гугъу щытщ1к1э дижьэ зэресауэ къыджьэдэк1 мелуани 3-5 бжыгъэращ. Адыгэу зызылъытэж ц1ыху бжыгъэр зеик1 мыхуэдиз мыхъуауэ къысщыхъу щхьэ, мы бжыгъэхэр илъэс куэдрэ Хэкумк1э политикэр гъуэгу тегъэхьэн щхьэк1э къагъэсэбэпащ. Адыгэ проблемэм и зэф1эхыныр мы мелуани 3-5-уэ къалъытэ ц1ыху бжыгъэм зи мыхъуми и зы 1ыхьэм я гъэзэжыным ирапхыурэ проблэмэм Урысей лъэныкъуэмк1э щи1э политик лъэныкъуэр ябзыщ1ащ. Зэманыр блэк1ыхук1э Анкара къыщытэджа мы еплъык1эр здынэса Тыркум ит хасэ куэдым, мы хасэхэр яужьк1э зырапхыжа Каф-фед-ым, зэ удэ1эбеймэ ящхьэщыт ДАХ-ым 1уэху нэхъыщхьэу «гъэзэжын» 1уэхур ягъэлъэгъуа щхьэк1э, мы еплъык1эр къэзы1этахэм езыхэм янэхъыбэм ямыгъэзэжурэ 1уэхур псалъэм къыщынащ.

Адыгэхэм Тыркумрэ Хэкумрэ ща1э проблемэхэм зэщхьэщыхауэ еплъыныр, 1уэху псори зэщ1эзыкъуэ политикэ еплъык1э зэхэгъувэным пэрыувар езыращ. «Къэралхэм я зэхуаку дэлъ лъэмыж хъуным» блэмык1 еплъык1э мыхьэнэншэм лъабжьэ хуэхъуащ. Мыбы къыхэк1ыуи ик1и Тыркумк1э ик1и Урысеймк1э 1эмал къытхуэхъуфыну къалъытэ политик элитхэм зэпыщ1эныгъэр лъэщрэ куу хъухук1э, ц1ыху ц1ыкум хуа1э зэпыщ1эныгъэр ягъэк1уэдащ. Мыбы и щапхьэ нэхъыщхьэхэм зыр 2000 илъэсым щек1уэк1а ДАХ хэхыныгъэхэм яужьк1э ДАХ-ым быдэу хэзэгъа унафэщ1хэращ. Иджырей ДАХ унафэщ1хэмрэ ахэм я гъащ1эмрэ к1эщ1у ухэплъэмэ, мы зэпыщ1эныгъэ куухэм гу лъыптэнущ. ДАХ-ыр зэраухуэ лъандэрэ зыгуэрурэ унафэщ1 гупым зырыхэтхэр, езым я жы1эк1эк1э, «1уэхур къалъинауэ» къэлъытэныр еплъык1э щ1агъуэу къысщыхъукъым.

Илъэс зыбжыгъэ лъандэрэ къек1уэк1 ц1э (Адыгэ-Черкес) зэдауэхэм, хамэ къэралхэм я лъэпкъ хасэхэм лъапсэрыхыр ядэну зырызыхуагъэза лъэ1ухэм, лъапсэрыхыр зи лъабжьэ политикэхэм, Щачэ щек1уэк1а олимпым пыщ1этыным, Адыгэ къэралыгъуэхэм я зэгуэхьэныгъэм теухуа лэжьыгъэхэм (зи гугъу тщ1а гупым демографие лъэныкъуэк1э ф1ы зэрымыхъун щхьэусыгъуэк1э мы гупсысэр ядэкъым), иджырк1э къарууншэу щытми Хэкумк1э къыщыхъейуэ щ1эзыдза цивил организацэхэм ехьэл1а мыдэныгъэр къызыхэк1ыр мис мы статус кво-р хъумэным хуэунэт1а щ1ык1эхэращ. Урысейр зихъумэжын щхьэусыгъуэк1э мыбы къызэрыхэпыджэри 1уэхум лъэщу хэлъщ. Мис ардыдэращ мы статус кво-м и зэхэкъутэныгъэр хэхэсымрэ Хэкумрэ язэхуаку цивил зыпыщ1эныгъэхэр къыдэщ1ыхьыным щ1епхар. Мыхуэдэ зыпыщ1эныгъэхэр къызэрыхъунум и ф1эщхъуныгъэр хъумэн хуейщ. Дяпэк1э къыдэхъул1энк1э сыгугъэу!

 

Comments are closed.